Thừa Thiên – Huế- Khoảng 7h, mệ Gái đi từ nhà ở làng Lang Xá Cồn lên đường Hoàng Quốc Việt, Trường Chinh… nếu hết bánh dọc đường thì bà về sớm. – Du lịch
Mệ Trần Thị Gái một thời là cô gái Huế chân quê, duyên dáng, giờ đây đã sang tuổi 80. Nhiều người mê bà vì thứ bánh xanh mướt, mềm mại gói trong miếng lá chuối dân dã kèm với hũ mật đường ngọt thơm. Hiếm có bà cụ nào lại gây thương nhớ và được mong chờ nhiều như mệ Gái bán bánh đúc mật. Cứ dịp gần Tết là vài người Huế lại hỏi nhau: “Năm ni chộ mệ chưa?” (Năm nay gặp bà chưa?).
Vì mệ Gái bán hàng rong nên đôi khi tìm bà không phải là chuyện dễ. Theo kinh nghiệm của khách quen, cứ lần ngược theo lộ trình bà đi bán thì may ra gặp được. Khoảng 7h sáng, cụ bắt đầu đi từ nhà ở làng Lang Xá Cồn dọc lên đường Hoàng Quốc Việt, Trường Chinh rồi qua Bà Triệu. Nếu bánh hết dọc đường thì bà về sớm, còn nếu chưa hết thì bà sẽ nán lại cổng chùa Xuân Phú ở số 189 Bà Triệu đến giữa trưa. Người dân ở khu vực này đã quen với hình ảnh một bà cụ dáng mảnh mai, vận bộ bà ba lụa, đội nón lá và trên vai gầy là đôi quang gánh nhún nhảy nhịp nhàng theo từng bước đi.
Mệ Gái cắt bánh đúc mật bán cho khách.
Khi có khách mua, mệ Gái sẽ dừng lại và bày gánh nhỏ của mình ngay trên vỉa hè. Đôi gánh một bên đựng mẹt bánh đúc và lá chuối, còn bên kia đựng mẹt xếp nồi mật đường, dao tre, đĩa sứ, và cau trầu để bà nhai cho vui miệng. Cả hai cái chiếc mẹt đều gác trên một cái thúng cạn đựng vài thứ lặt vặt như ghế nhựa cho khách ngồi. Khi bà đưa tay gom mớ lá chuối xanh bên trên thì hiện ra lớp bánh đúc xanh mịn. Bà lấy con dao nhỏ rạch từng thớ hẹp và dài rồi cắt nhỏ thành miếng bánh hình thoi to, bằng ngón tay cái. Mỗi phần bánh 20.000 đồng được gói vào một miếng lá chuối kèm một hộp mật đường nấu với nước cốt chanh dẻo.
Những ai có thời gian và muốn ngồi xuống vừa nói chuyện vừa nhâm nhi bánh tại chỗ thì bà sẽ xếp từng lát bánh lên đĩa sứ rồi rưới mật và không quên gác thêm cái dao bằng tre do bà tự làm. Dao tre vừa dùng để cắt nhỏ miếng bánh vừa dùng để xiên bánh ăn.
Bán xong, bà thu dọn đồ gọn gàng rồi lại gồng gánh đi dọc các con đường. Bà không cần rao vậy mà người ta vẫn biết để gọi, bởi các khách ruột cần thoáng thấy dáng bà từ xa là đã nhận ra. Có những người bịt khẩu trang kín mít nhưng mệ Gái cũng nhớ. Hai bên gặp nhau tíu tít cười nói như bạn bè lâu ngày gặp lại.
Khách vây quanh gánh hàng của mệ Gái.
Bánh đúc mật được bán từ khoảng 23 tháng Chạp khi người dân chuẩn bị rước ông Táo cho tới tháng 2 Âm lịch nhưng đôi khi kéo dài tận tháng 5 Âm lịch. Người Huế hay mua bánh đúc mật vào dịp đầu năm để lấy may vì bánh có màu xanh tươi và vị ngọt ngào. Không chỉ để ăn chơi, bánh còn dùng để cúng vào các dịp đặc biệt như ngày rằm, cúng ông Táo, Trang Bà Trang Ông, Giao thừa, cúng đất, hay Tết Đoan Ngọ.
Gánh bánh đúc mật của mệ Gái xuất hiện theo mùa khi lá bồng bồng mọc xanh um ở vùng quê quanh làng Chuồn, làng Lại Thế hay tận làng Diên Đại. Lá bồng bồng nhuộm màu xanh tự nhiên cho bánh.
Theo kinh nghiệm của mệ Gái, lá bồng bồng mọc trong bụi rậm và có màu xanh tươi thì làm bánh mới đẹp. Khi nắng mùa hè đến, lá bồng bồng cháy vàng, không còn màu đẹp nữa. Dùng lá bồng bồng kết hợp với lá dứa thơm thì bánh ngon hơn, nếu thay bằng các loại lá khác sẽ hăng hôi, khó ăn.
Để bánh đúc mật có được màu xanh mướt và thơm ngon như thế, bà phải giã lá bồng bồng và lá dứa, vắt lấy nước pha vào bột gạo đã xay nhuyễn. Công đoạn giã lá cần rất nhiều sức. Bà nói phải vừa giã liên tục vừa trở lá đều tay, không được nghỉ giữa chừng vì làm thế lá sẽ bị ôi. Bà vẫn giã lá bằng chày và cối, không dùng máy xay.
Mệ Gái kể: “Xưa bày, nay làm. Cứ ưa hiện đại thì bánh dở lắm”. Nhìn đôi bàn tay bà sần sùi bởi những vết tre cứa dọc ngang vì vót dao và chai sạn vì giã lá bồng bồng, ai cũng thấy thương yêu và ngưỡng mộ một tấm lòng mong muốn lưu giữ cái hay, cái đẹp từ quá khứ.
Bánh đúc ăn kèm mật đường ngọt thơm.
Loại bánh đúc xanh này chỉ tròn vị khi ăn với mật. Cách đây mười mấy năm, mệ Gái làm mật từ thứ mật mía mua ở làng Văn Xá cách trung tâm TP Huế chừng 12 km về phía bắc. Mật được nấu lên và thêm một ít nước cốt chanh cho thơm. Giờ đây, Văn Xá không còn sản xuất mật mía nên bà dùng đường cát trắng để nấu mật. Bà nói “Thứ mật đường này cũng khó tính lắm: trời lạnh thì đông đặc khó múc nên chỉ đi bán vào những ngày trời ấm nóng”.
Hồi mới 11 tuổi, mệ Gái đã theo mẹ đi bán bánh đúc mật vào dịp Tết. Sau khi mẹ qua đời, bà theo mấy mệ, mấy o. Bà không chỉ kiên trì mà còn yêu lao động. Đã bước qua tuổi 80 nhưng bà vẫn muốn buôn bán dù con cháu sẵn sàng nuôi mình. Vì bánh đúc mật chỉ bán vào mùa xuân nên thời gian còn lại bà làm việc khác mà như bà diễn tả là “buông cái chầm, cầm cái chèo”.
Khi thấy tuổi bà ngày một cao, nhiều khách quen lo xa và hỏi khéo liệu bà đã truyền nghề cho ai chưa. Bà chỉ cười hiền và nói: “Con đừng lo! Mệ có rồi…”
Lan Huế
